کاشی‌کاری شیراز در عصر قاجار هنرمندان گوناگونی داشته که از این میان «میرزا عبدالرزاق کاشی‌پز (1284- 1356 ق)» از شاخص‌ترین‌ آن‌ها و از کاشی‌نگارانی است که میراثی ماندگار و خانوادگی از خود برجای گذاشته است. هدف این پژوهش شناسایی احوال، دسته‌بندی دوران تطور حیات هنری و درنهایت گونه شناسی اولیه‌ای از آثار اوست تا بتواند منبعی برای مطالعات تطبیقی و تکمیلی بعدی باشد؛ بنابراین پرسش‌های‌ اصلی در اینجا این است که 1. حیات هنری میرزا عبدالرزاق به چند دوره قابل‌تقسیم است و عوامل مؤثر بر آن‌ها چه مواردی بوده است؟ 2. آثار موردبررسی در چه موضوعات و مضامینی قابل‌طبقه‌بندی هستند؟ 3. ازنظر تاریخی چه داده‌هایی از دیگر شخصیت‌های هنری زمان وی در این آثار قابل استنتاج هستند؟ روش پژوهش، تفسیری-تاریخی باهدف رسیدن به یک تک‌نگاری است. شیوۀ گردآوری داده‌ها به روش میدانی و کتابخانه‌ای و شامل عکس‌هایی از 10 اثر رقم‌دار از میرزا عبدالرزاق است. این داده‌ها در فرآیندی تحلیلی به روایتی از آثار و احوال میرزا عبدالرزاق، شخصیت‌های تأثیرگذار، همکاران و کارفرمایان او منتهی شده‌اند. نتایج مطالعه نشان داد حیات هنری او را می‌توان به چهار دستۀ 1. تکوین (1294-1304 ق)، 2. تثبیت (1304-1310 ق)، 3. پیشگامی (1310-1347 ق)  و 4. بی‌مهری (1347-1356 ق) تقسیم کرد. همچنین دست‌کم، آثار او را می‌توان در پنج گروه شامل 1. کاشی‌های با طرح گل و مرغ 2. کاشی‌های با مضامین حماسی 3. کاشی‌های با مضامین دینی 4. کاشی‌های با طرح شمایل‌ها و چهره‌ها و 5. کاشی‌های با طرح گلدانی تقسیم کرد. یافته‌های این پژوهش که مبتنی بر کاشی‌های رقم‌دار از او سامان‌یافته، نشان از وجود سلسله‌مراتبی از کارفرمایان، معماران و هنرمندان در آثار وی دارد که با الفاظ ویژه‌ای از هم متمایز شده‌اند. همچنین شخصیت‌هایی مانند «محمدابراهیم ابن فریدون»، «عبدالعلی اشرف الکتاب یزدی»، «فرصت‌ الدوله شیرازی» و «سیّد صدرالدین شایستۀ شیرازی» از افراد مؤثر در شکل‌گیری، تداوم و بلوغ آثار او به شمار می‌روند.

© اسدپور, علی. (1402). پژوهشی در آثار و احوال میرزا عبدالرزاق کاشی‌پز: پیشگام کاشی‌نگاران شیراز در عصر قاجار. فصلنامه نگره, 18(68), 59-77. doi: 10.22070/negareh.2022.15759.2964

جهت دانلود مقاله اینجا کلیک کنید.